Rodzaje obiektywów, czyli jaki obiektyw do czego wybrać?

Obiektyw fotograficzny – jak działa i do czego służy?

We współczesnej fotografii obiektyw to nic innego jak zestaw soczewek ułożonych w grupy, które zamknięto w obudowie o kształcie zbliżonym do walca. Tak naprawdę nawet pojedyncza soczewka może być obiektywem. Istnieje też bardzo łatwy sposób na wykonanie prostego obiektywu bez ani jednej soczewki (zainteresowanych odsyłam do haseł takich jak „camera obscura” czy „pinhole”). Skupmy się jednak na najbardziej powszechnych konstrukcjach.

Podstawowym zadaniem obiektywu jest przeniesienie na powierzchnię materiału światłoczułego światła, które do niego wpada. W fotografii obraz tworzony jest bowiem właśnie przez światło odbijające się od wszystkich przedmiotów, które znajdują się w kadrze. Zadaniem obiektywu jest skupienie tego światła tak, by zogniskowało się w bardzo konkretnym punkcie – na materiale światłoczułym, czyli dziś w zdecydowanej większości przypadków na matrycy – i utworzyło dwuwymiarowy obraz tego, co gołym okiem widzimy przecież w trzech wymiarach.

Ze względu na ogrom zjawisk fizycznych zachodzących podczas przechodzenia światła przez układ soczewek, obiektywy fotograficzne mogą być opisane masą różnych parametrów. Mogą też na bardzo różne sposoby odzwierciedlać obraz, który obserwujemy gołym okiem. Świadome wykorzystanie odmienności w sposobie, w jaki różne rodzaje obiektywów reprodukują obraz na matrycy światłoczułej, jest najważniejszym środkiem wyrazu w fotografii. Zdecydowanie warto więc dobrze poznać możliwości obiektywów, by świadomie dobierać stosowaną optykę do potrzeb.
 

Jaki obiektyw do czego? Ogniskowa i kąt widzenia obiektywu

Pierwszy podział obiektywów fotograficznych, z którym musimy się zmierzyć, opiera się na rozróżnieniu długości ogniskowych, a co za tym idzie – również kątów widzenia. Możemy wyróżnić trzy podstawowe grupy: obiektywy szerokokątne, obiektywy standardowe i teleobiektywy.

Zacznijmy od tego, dlaczego obiektywy standardowe nazywane są właśnie standardowymi – w ten sposób będzie nieco łatwiej zapamiętać resztę zależności. Obiektyw standardowy to taki, którego sposób odwzorowania przestrzeni jest zbliżony do sposobu, w jaki widzi ludzkie oko. Za najpopularniejsze obiektywy standardowe uchodzą te o ogniskowej 50 mm, jednak realnie zależy to od formatu materiału światłoczułego. Przyjmuje się, że dla każdego formatu materiału światłoczułego standardowym obiektywem będzie ten, którego długość ogniskowej jest zbliżona do długości przekątnej tego materiału. Dla matrycy pełnoklatkowej lub małego obrazka w fotografii tradycyjnej będzie to więc 50 mm, dla matrycy formatu APS-C standardowym obiektywem będzie 35 mm, zaś dla matrycy m4/3 to 25 mm. Trudno jednoznacznie powiedzieć, do jakiej fotografii przeznaczone są obiektywy standardowe, ale na pewno można je traktować jako uniwersalną optykę. Takim obiektywem wykonamy zarówno niezbyt szerokie ujęcie krajobrazu, jak i portret jednej osoby czy zdjęcie niewielkiej grupy ludzi.

Jeśli przyjmiemy za punkt wyjścia obiektyw standardowy, to dalej będzie już łatwo. Wszystkie obiektywy krótsze od standardowego są obiektywami szerokokątnymi. Im krótsza ogniskowa obiektywu, tym szerszy jego kąt widzenia. Obiektyw o ogniskowej 18 mm podłączony do pełnoklatkowego aparatu będzie miał zdecydowanie większe pole widzenia niż obiektyw o ogniskowej 35 mm, ale jednocześnie oba będą traktowane jako obiektywy szerokokątne. Szerokokątne obiektywy stosowane są najczęściej przez fotografów krajobrazu i architektury, ale sięga po nie również wielu reporterów. Użycie szerokokątnego obiektywu pozwala bowiem podejść bardzo blisko wydarzenia, które toczy się w kadrze.

A co z teleobiektywami? One znajdują się na drugim końcu tej osi. Teleobiektywem możemy nazwać każdy obiektyw o ogniskowej dłuższej niż 50 mm (dla aparatu z matrycą pełnoklatkową). Im dłuższa ogniskowa obiektywu, tym węższy jego kąt widzenia, więc obiektyw o ogniskowej 85 mm będzie szerszy niż obiektyw o ogniskowej 135 mm. Wśród teleobiektywów możemy rozróżnić jeszcze podział na krótkie i długie. Te pierwsze są też często nazywane obiektywami portretowymi, a ich najczęstsze ogniskowe to 75 mm, 85 mm, 105 mm i 135 mm. Z kolei ogniskowe powyżej 200 mm to już długie teleobiektywy, stworzone z myślą o fotografii sportowej czy przyrodniczej.

Podsumowując: możemy podzielić obiektywy na 3 typy:

Rodzaje obiektywów – obiektywy stało- i zmiennoogniskowe

Kolejny sposób na podział obiektywów również dotyczy ogniskowej, ale w tym przypadku rozróżniamy obiektywy, które dysponują tylko jedną, stałą ogniskową i takie, które mogą pracować w ich konkretnym zakresie. Mowa o obiektywach stałoogniskowych i zmiennoogniskowych.

W przypadku obiektywów stałoogniskowych sytuacja jest prosta – mamy do dyspozycji jedną długość ogniskowej i żeby ją zmienić, musimy zmienić obiektyw podłączony do aparatu. Z kolei obiektywy zmiennoogniskowe (jak sama nazwa wskazuje) pozwalają nam zmieniać długość ogniskowej bez potrzeby zmieniania całego obiektywu. Obiektywy zmiennoogniskowe nazywane są często „zoomami”.

Co daje wykorzystanie obiektywu zmiennoogniskowego? Przede wszystkim wygodę i szybkość pracy. W każdej chwili podczas fotografowania, przekręcając jeden pierścień na obudowie obiektywu, możemy zdecydować, czy chcemy robić zdjęcia ogniskową 35 mm, czy na przykład 70 mm. Niektóre obiektywy zmiennoogniskowe obejmują swoim zakresem od szerokiego kąta, przez standard, aż po krótkie teleobiektywy. Popularne reporterskie zoomy 24–70 mm f/2.8 funkcjonują praktycznie w każdym systemie fotograficznym i są podstawowym narzędziem pracy wielu fotografów, oferując zarówno możliwość wykonania stosunkowo szerokiego ujęcia, jak i zdjęcia portretowego. Drugim, często spotykanym wśród reporterów obiektywem jest 70–200 mm f/2.8. To obiektyw, nazywany czasem telezoomem, który doskonale uzupełnia podstawowe ogniskowe z zakresu 24–70 mm. Korzystając tylko z tych dwóch obiektywów, mamy możliwość fotografowania dowolną ogniskową z zakresu od 24 do 200 mm, który jest najczęściej używany w fotografii. Jednak by choć zbliżyć się do tego zakresu, korzystając tylko z obiektywów stałoogniskowych, potrzebowalibyśmy ich co najmniej 7: 24 mm, 35 mm, 50 mm, 85 mm, 105 mm, 135 mm i 200 mm, a i tak nie mielibyśmy możliwości korzystania z pośrednich ogniskowych.

Czy obiektywy zmiennoogniskowe mają wady? Często są ciemniejsze od obiektywów stałoogniskowych, co sprawia że fotografując nimi, musimy wydłużyć nieco czas naświetlania bądź użyć wyższej czułości ISO. Oznacza to również, że oferują mniejsze możliwości osiągnięcia małej głębi ostrości na zdjęciach – z tego powodu obiektywy stałoogniskowe najczęściej wybierają portreciści, a za pomocą zoomów pracują reporterzy, dla których od płytkiej głębi ostrości ważniejsza jest szybkość działania.

Przy okazji warto zaznaczyć, że wielu użytkowników sprzętu fotograficznego zmianę ogniskowej (potocznie „zoomowanie”) kojarzy wyłącznie z przybliżaniem obrazu. Faktycznie, im dłuższa ogniskowa obiektywu, tym bardziej zbliżony wydaje się obraz obserwowany przez wizjer aparatu, jednak zmiana ogniskowej wiąże się również z innymi rzeczami. Przede wszystkim wybierając ogniskową, którą fotografujemy, wybieramy sposób, w jaki odzwierciedlone będą zależności planów na zdjęciu. W fotografii musimy się uporać z przedstawieniem trójwymiarowej przestrzeni na dwuwymiarowym obrazie i to, jakiego użyjemy obiektywu, ma fundamentalny wpływ na wygląd naszej fotografii. Obiektywy szerokokątne wydłużają perspektywę – sprawiają że poszczególne plany są pozornie oddalone od siebie bardziej niż w rzeczywistości. Obiektyw standardowy reprodukuje perspektywę w sposób zbliżony do naszego oka. Z kolei teleobiektywy spłaszczają (czasem mówi się również, że kompresują) perspektywę – oddalone od siebie w głąb kadru plany stają się sobie pozornie bliższe, gdy fotografujemy je za pomocą długiej ogniskowej. Warto zatem zapamiętać, że zmiana ogniskowej służy nie tylko do przybliżenia obiektu zdjęcia, ale przede wszystkim do manipulacji perspektywą w fotografii.

Inne parametry obiektywów

Oczywiście na przytoczonych wyżej podziałach nie kończy się świat optyki fotograficznej. Obiektywy zmiennoogniskowe możemy podzielić jeszcze na te o stałym świetle i te, które mają zmienną minimalną wartość przysłony. Dla przykładu: obiektyw 24–70 mm f/2.8 jest obiektywem o stałym świetle. Oznacza to, że niezależnie od wybranej ogniskowej minimalna wartość przysłony, z którą możemy fotografować, jest niezmienna i wynosi f/2.8. Są jednak też obiektywy takie jak 18–50 mm f/3.5–5.6 – taki zapis oznacza, że obiektyw zmienia swoją jasność wraz z wydłużaniem ogniskowej. Dla najszerszej ogniskowej (18 mm) jego jasność wynosi f/3.5, ale już przy drugim końcu zakresu spada do f/5.6. Najczęściej rozróżnienie tych dwóch rodzajów jest dość proste – obiektywy ze stałym światłem są zdecydowanie droższe od tych ze zmienną jasnością i wybierają je raczej profesjonaliści i zaawansowani amatorzy.

Wśród oznaczeń obiektywów znajdziemy również bardziej techniczne informacje, choćby tę o mocowaniu, do którego obiektyw jest zaprojektowany. Tu sprawa jest bardzo prosta – niemal każdy producent sprzętu fotograficznego wprowadził swoje mocowanie obiektywów, które ewoluowało na przestrzeni lat. W ten sposób na dzisiejszym rynku sprzętu fotograficznego istnieje ogrom mocowań i systemów fotograficznych, wymienię więc kilka najbardziej popularnych:

Warto też wspomnieć o kilku rodzajach obiektów o specjalnym przeznaczeniu. Należą do nich między innymi obiektywy makro, które charakteryzują się zmniejszoną minimalną odległością ustawienia ostrości, by umożliwić fotografowanie z bliska niewielkich przedmiotów. Są też obiektywy typu rybie oko, które mają bardzo szeroki kąt widzenia – są po prostu obiektywami superszerokokątnymi. Na rynku znajdziemy również obiektywy typu tilt-shift, czyli takie, w których przez fizyczne „przekoszenie” osi optycznej możemy wpływać na przebieg płaszczyzny ostrości na zdjęciu. Każdy z wymienionych wyżej obiektywów da się jednak przyporządkować do jednej z podstawowych grup opisanych w powyższym tekście. Obiektyw makro może być jednocześnie na przykład teleobiektywem, a obiektyw tilt-shift może być też obiektywem szerokokątnym.